Wat zijn anticonceptiva en hoe werken ze?
Anticonceptiva zijn middelen of methoden die worden gebruikt om ongewenste zwangerschap te voorkomen. Ze werken door de bevruchting van een eicel door een zaadcel te verhinderen of door de innesteling van een bevruchte eicel in de baarmoeder te voorkomen. In Nederland zijn verschillende soorten anticonceptiva beschikbaar, elk met hun eigen werkingsmechanisme en effectiviteit.
Er zijn drie hoofdcategorieën van anticonceptiva op basis van hun werkingsmechanisme. Hormonale anticonceptiva, zoals de anticonceptiepil, bevatten synthetische hormonen die de eisprong onderdrukken en de baarmoedermond verdikken. Barrièremethoden, zoals condooms en pessaria, voorkomen fysiek dat zaadcellen de eicel bereiken. Natuurlijke methoden zijn gebaseerd op het herkennen van vruchtbare perioden in de menstruatiecyclus.
De effectiviteit van anticonceptiva varieert aanzienlijk. Hormonale methoden zijn bij correct gebruik meer dan 99% effectief, terwijl barrièremethoden en natuurlijke methoden een lagere betrouwbaarheid hebben. De keuze voor een specifieke anticonceptiemethode hangt af van verschillende factoren zoals leeftijd, gezondheid, levensstijl en persoonlijke voorkeuren. Het is belangrijk om samen met een arts of verloskundige de meest geschikte optie te bepalen, rekening houdend met individuele omstandigheden en eventuele medische contra-indicaties.
Hormonale anticonceptiva
De anticonceptiepil
De anticonceptiepil is de meest gebruikte vorm van hormonale anticonceptie in Nederland. Er bestaan twee hoofdtypen: de combinatiepil en de minipil. De combinatiepil bevat zowel oestrogeen als progestageen, terwijl de minipil alleen progestageen bevat. Beide varianten zijn verkrijgbaar op recept bij Nederlandse apotheken.
In Nederland zijn verschillende merken anticonceptiepillen beschikbaar, elk met hun eigen samenstelling:
Microgynon - een populaire combinatiepil met ethinylestradiol en levonorgestrel
Marvelon - bevat ethinylestradiol en desogestrel
Yasmin - combineert ethinylestradiol met drospirenon
Diane-35 - gebruikt voor vrouwen met acne en bevat cyproteronacetaat
Cerazette - een minipil die alleen desogestrel bevat
Werking en gebruik
Hormonale anticonceptiva werken door de natuurlijke hormooncyclus te beïnvloeden. Oestrogeen en progestageen onderdrukken de eisprong, verdikken het baarmoederslijm waardoor zaadcellen moeilijker kunnen doordringen, en maken het baarmoederslijm minder geschikt voor innesteling. Bij correct gebruik zijn hormonale anticonceptiva zeer effectief.
Voordelen omvatten regelmatige menstruatie, verminderde menstruatiepijn en mogelijke verbetering van acne. Nadelen kunnen bijwerkingen zijn zoals hoofdpijn, misselijkheid, gewichtstoename en verhoogd risico op trombose. Contra-indicaties zijn onder meer roken boven de 35 jaar, hoge bloeddruk en bepaalde hart- en vaatziekten. Het is essentieel om de pil dagelijks op hetzelfde tijdstip in te nemen voor optimale bescherming.
Barrièremethoden en lokale anticonceptiva
Barrièremethoden vormen een belangrijke categorie anticonceptiva die fysiek of chemisch voorkomen dat sperma de eicel bereikt. Deze methoden zijn vrij verkrijgbaar in Nederlandse apotheken en bieden gebruikers volledige controle over hun anticonceptie.
Condooms en mechanische bescherming
Condooms voor mannen blijven de meest gebruikte barrièremethode, met een effectiviteit van ongeveer 85-98% bij correct gebruik. Vrouwencondooms bieden een alternatief waarbij de vrouw zelf de controle heeft. Diafragma's en cervixkapjes worden voor gebruik met spermicide ingebracht en blokkeren de baarmoedermond.
Spermiciden en chemische werking
Spermiciden bevatten stoffen zoals nonoxynol-9 die zaadcellen onschadelijk maken. Nederlandse apotheken bieden verschillende vormen aan:
Spermicide gels en crèmes
Schuimtabletten en zetpillen
Contraceptieve sponzen
Combinatieproducten met barrièremethoden
De effectiviteit van barrièremethoden verhoogt aanzienlijk bij juist en consistent gebruik. Combinatie met andere methoden, zoals het gebruik van spermicide samen met een diafragma, kan de bescherming verder verbeteren. Het grote voordeel is dat deze methoden geen hormonen bevatten en direct na stoppen weer vruchtbaarheid mogelijk is.
Langwerkende anticonceptiva
Langwerkende anticonceptiva bieden jarenlange bescherming tegen zwangerschap zonder dagelijkse aandacht. Deze methoden zijn ideaal voor vrouwen die betrouwbare, langdurige anticonceptie zoeken zonder de zorgen van dagelijkse pilname.
Spiraaltypen en plaatsing
De koperspiraal biedt tot 10 jaar bescherming door koperionen die spermacellen inactiveren. Het Mirena-systeem combineert mechanische werking met lokale hormoonafgifte en is effectief voor 5 jaar. Beide worden door een arts of verloskundige geplaatst tijdens een korte poliklinische procedure.
Implantaten en injecties
Het Implanon-implantaat wordt onder de huid van de bovenarm geplaatst en geeft 3 jaar hormoonbescherming. Depo-Provera injecties worden om de 3 maanden toegediend en bevatten langwerkende progestagenen.
Voordelen van langwerkende methoden omvatten:
Zeer hoge effectiviteit (>99%)
Geen dagelijkse actie vereist
Kosteneffectief op lange termijn
Geschikt tijdens borstvoeding
Deze methoden zijn bijzonder geschikt voor vrouwen in verschillende levensfasen, van jonge volwassenen tot vrouwen die hun gezin compleet hebben. De keuze hangt af van persoonlijke voorkeur, medische geschiedenis en toekomstplannen voor kinderen.
Noodanticonceptie
Morning-after pil
In Nederland zijn er twee hoofdtypen morning-after pillen verkrijgbaar: ellaOne en NorLevo. EllaOne bevat ulipristal acetaat en is effectief tot 120 uur (5 dagen) na onbeschermde geslachtsgemeenschap. NorLevo bevat levonorgestrel en werkt het beste binnen 72 uur (3 dagen), hoewel het tot 120 uur gebruikt kan worden met verminderde effectiviteit.
Werkingsmechanisme en gebruik
Beide pillen werken door de eisprong uit te stellen of te voorkomen. De effectiviteit is het hoogst wanneer ze zo snel mogelijk na onbeschermde seks worden ingenomen. EllaOne is over het algemeen effectiever dan NorLevo, vooral na 72 uur. Deze pillen zijn sinds 2009 zonder recept verkrijgbaar bij apotheken en drogisterijen voor vrouwen vanaf 16 jaar.
Noodanticonceptie is bedoeld voor noodsituaties zoals condoombreuk, vergeten anticonceptiepil, of onbeschermde seks. Het is geen vervanging voor reguliere anticonceptie. Mogelijke bijwerkingen zijn misselijkheid, hoofdpijn en menstruatiestoornissen. Bij braken binnen 3 uur moet een nieuwe pil worden ingenomen.
Keuze van anticonceptiva en praktische overwegingen
Factoren bij het kiezen
De keuze voor anticonceptie hangt af van verschillende persoonlijke factoren. Leeftijd speelt een rol - jonge vrouwen kiezen vaak voor de pil, terwijl oudere vrouwen soms de voorkeur geven aan langdurige methoden zoals het spiraaltje. Uw levensstijl is belangrijk: bent u vergeetachtig, dan is een dagelijkse pil misschien niet ideaal. Gezondheidsaspecten zoals rookgedrag, bloeddrukproblemen of migraine kunnen bepaalde methoden uitsluiten.
Professioneel advies en kosten
Overleg altijd met uw huisarts, verloskundige of consultatiebureauarts voor persoonlijk advies. Zij kunnen uw medische geschiedenis beoordelen en de beste optie adviseren. De meeste anticonceptiva worden vergoed door de basisverzekering tot de leeftijd van 21 jaar. Daarna vallen ze onder het eigen risico of zijn ze voor eigen rekening.
Praktische tips
U kunt veilig wisselen tussen verschillende anticonceptiemethoden met professionele begeleiding
De meeste vrouwen kunnen zwanger worden zodra ze stoppen met anticonceptie
Gebruik altijd anticonceptie volgens voorschrift voor optimale bescherming
Combineer indien nodig met condooms voor extra bescherming tegen SOA's
